Hangul

Hangul (również hangŭl, hangeul, hangyl, kor. 한글 ha(ː)n.ɡɯɭ), w KRLD znany jako Chosŏn’gŭl (조선글 tsʰo.sʰɔn.ɡɯɭ) – alfabet koreański stworzony w XV wieku przez Sejonga Wielkiego; składa się z 24 znaków: 14 spółgłosek i 10 samogłosek. Jest jednym z niewielu alfabetów, które zostały stworzone sztucznie, a nie wyewoluowały z hieroglifów czy ideogramów, jak to się działo w przypadku większości współczesnych pism. Każda sylaba zapisywana jest jako blok, na polu kwadratu, składający się ze znaków alfabetu (tzw. jamo). Słowa w tym alfabecie zapisywać można poziomo lub pionowo.

• Nazwa hangeul (한글 [hanɡɯl]) została wymyślona przez Ju Si-gyeong w 1912 roku i oznacza w dawnym koreańskim „wielkie pismo”, a w dzisiejszym „koreańskie pismo”. Nazwa ta nie ma odpowiednika w chińskich znakach hancha. Słowo to jest transkrybowane w następujące sposoby:
  • Hangeul lub Han-geul w transkrypcji poprawionej używanej przede wszystkim w Republice Korei
  • Han’gŭl lub hangŭl w transkrypcji McCune’a-Reischauera (czasami zapisuje się bez znaków diakrytycznych: hangul), używanej przede wszystkim w Korei Północnej
  • Hankul w romanizacji Yale
  • Hangyl w transkrypcji polskiej
• Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
• Północnokoreańczycy preferują nazwę Chosŏn’gŭl (Dzosongyl) (조선글).

Do wczesnych lat XX wieku hangul uważany był jako nieodpowiedni dla wykształconej elity, która preferowała tradycyjne pismo hancha. Określali go nazwami:

• Eonmun (hangul: 언문, hancha: 諺文 „niezgodne pismo”)
• Amgeul (암글 „pismo kobiece”; pisane także jako Amkeul 암클). Am (암) jest prefiksem określającym rzeczownik rodzaju żeńskiego
• Ahaetgeul lub Ahaegeul (아햇글 lub 아해글 „dziecięce pismo”)
• Achimgeul (아침글 „pismo, którego możesz nauczyć się w poranek”)
• Gugmun (hangul: 국문, hancha: 國文 „narodowe pismo”)

Nazwy te są obecnie uważane za archaiczne.

„Jamo” (자모; 字母) oznacza literę wchodzącą w skład alfabetu koreańskiego – ja znaczy litera lub znak, mo – matka.

Tekst zapisuje się tworząc kolejne sylabogramy (czyli zapisy poszczególnych sylab). Sylabogram zawiera litery odpowiadające poszczególnym głoskom składającym się na daną sylabę.

Występuje 51 jamo, z czego 24 są proste (nie złożone) i są odpowiednikami liter w alfabecie łacińskim. Pozostałe 27 jest złożeniami 2 lub 3 jamo podstawowych. Z 24 prostych jamo, 14 to spółgłoski (ja’eum; 자음; 子音; dosłownie „dźwięk dziecka”) a 10 to samogłoski (moeum; 모음; 母音; dosłownie „dźwięk matki”).

• 14 podstawowych spółgłosek
• 5 podwojonych spółgłosek
• 11 złożonych samogłosek
• 10 podstawowych samogłosek
• 11 dyftongów

Cztery z podstawowych samogłosek mają kształt, który nie należy do podstawowych (zawiera dodatkowe kreski oznaczające zmiękczenie głoski) ㅑ (ya), ㅕ (yeo), ㅛ (yo) oraz ㅠ (yu).

Budowa podstawowych spółgłosek jamo opiera się na modelu fizycznej morfologii języka, podniebienia, zębów i gardła w trakcie wymawiania danej litery. Można je podzielić na pięć grup, każdą z podstawowym kształtem i jedną lub więcej formą pochodną z dodatkowymi kreskami. Nazwy w nawiasach to tradycyjna sinokoreańska terminologia lingwistyczna.

• Spółgłoski tylnojęzykowe (아음 ; 牙音 ; a-eum; „dźwięk trzonowy”):
  • ㄱ g, ㅋ k
  • Podstawowy kształt: ㄱ przedstawia tylną część języka dotykającą podniebienia miękkiego.
• Spółgłoski dziąsłowe (설음 ; 舌音 ; seol-eum; „dźwięk językowy”):
  • ㄴ n, ㄷ d, ㅌ t, ㄹ r/l
  • Podstawowy kształt: ㄴ przedstawia koniec języka dotykający dziąsła.
• Spółgłoski dwuwargowe (순음 ; 唇音 ; sun-eum; „dźwięk wargowy”):
  • ㅁ m, ㅂ b, ㅍ p
  • Podstawowy kształt: ㅁ przedstawia położenie warg.
• Spółgłoski zębowe (치음 ; 齒音 ; chieum; „dźwięk zębowy”):
  • ㅅ s, ㅈ j, ㅊ ch
  • Podstawowy kształt: ㅅ początkowo wyglądał /\. Przedstawia widok boczny zębów.
• Spółgłoski zwarte (후음 ; 喉音 ; hueum; „dźwięk gardłowy”):
  • ㅇ ng, ㅎ h
  • Podstawowy kształt: ㅇ przedstawia kształt gardła.

W porządku alfabetycznym liter koreańskich nie miesza się ze sobą spółgłosek i samogłosek, jak dzieje się to w alfabetach opartych na znakach łacińskich czy cyrylicy. Spółgłoski znajdują się przed samogłoskami. Dzisiejsze ustawienie liter zostało określone w 1527 roku przez Choi Sejin. W obu Koreach istnieje trochę odmienne ich położenie, ale podstawowe jamo znajdują się na tych samych pozycjach.

Obecny porządek alfabetyczny spółgłosek jamo:

ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ

Podwójne spółgłoski występują zaraz po ich podstawowej wersji.

Samogłoski:

ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ

Spółgłoski:

ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ

Pierwszy ㅇ reprezentuje końcowy dźwięk /ng/. Ostatnie ㅇ reprezentuje początkowy element graficzny o zerowej wartości fonetycznej. Podwojone jamo zajmują miejsca przed ostatnim ㅇ, ale po wszystkich podstawowych spółgłoskach.

Samogłoski:

ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ

ㅐ oraz ㅔ znajdują się po podstawowych samogłoskach, nie po odpowiadającymi im ㅏ i ㅓ.

Nazwa samogłoski jest sylabą wywodzącą się z połączenia litery ㅇ (ieung) i danej samogłoski:

• metody latynizacji języka koreańskiego

• Halina Ogarek-Czoj, Romuald Huszcza, Gunn-Young Choi: Podręcznik języka koreańskiego, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2007, ISBN 83-86483-51-2.